اخیراً افزایش انبوه جمعیت سالمندان تبدیل به یکی از موضوعات بحث برانگیز و قابل توجه جوامع بشری شده است. "سالخوردگی" روند تغییرات تدریجی و بی چون چرایی است که به نوبه خود مشکلات فراوانی را به همراه دارد. زندگی افراد سالمند با توجه به عواملی نظیر سن، جنسیت، نژاد، و وضعیت تاهل متفاوت است. اکثریت افراد بالای 65 سال تنها زندگی می کنند و در این میان خانم ها درصد بیشتری را به خود اختصاص داده اند. 80% از سالمندان حداقل یک بیماری مزمن دارند و 50% از آنها در انجام برخی از امور روزانه خود ناتوان هستند. بد نیست بدانید که بیماری های مزمن دلیل 70% از مرگ و میر در سنین بالای 65 سال محسوب می شوند. از جمله مشکلات عدیده ای که به عنوان خطری جدی برای زندگی سالخوردگان محسوب می شود می توان به مواردی نظیر ناتوانی جسمانی، تنهایی و بیماری های مزمن اشاره کرد. 

آمار و ارقام حاکی از این مطلب هستند که جمعیت سالمند جهان روز به روز در حال افزایش است. طبق برآوردهای اخیر کارشناسان پیش بینی می شود که از سال 1996 تا 2025 میزان افراد سالخورده 65 سال به بالا از 17% به 82% برسد. همچنین تا سال 2025 ایتالیا و ژاپن بیشترین تعداد سالمندان جهان را در خود جای می دهند که تقریباً یک سوم از کل جمعیت این کشورها را به خود اختصاص می دهد. همچنین کشورهای در حال توسعه نظیر چین و هند که دارای بالاترین جمعیت هستند، بسته به میزان جمعیت همچنان دارای بیشترین تعداد سالمندان خواهند بود. همچنین انتظار می رود که تا سال 2020 قریب به 1 میلیارد سالمند در سراسر جهان وجود داشته باشند که بیشتر آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد تا توسعه یافته.

ناتوانی

پیری در همه موجودات ایجاد می شود، هنگامیکه فرد به دوران کهولت راه پیدا می کرد به مرور زمان شاهد افول عملکردهای طبیعی بدن خود خواهد بود، ظرفیت نوزیستی و بازرویش سلول ها با گذشت زمان کاهش پیدا می کند، و در پی آن ناسازگاری های جسمانی شروع می شود. البته هر چند هیچ گاه به یقین نمی توان سنی را به عنوان سن کهنسالی در نظر گرفت اما اصولاً 65 سالگی به عنوان آغاز دوره سالمندی شناخته می شود. پیشتر بالاترین میزان عمر در خانم ها 125 سال و برای آقایون قدری کمتر در نظر گرفته می شد که با پیشرفت های بشر در حوزه علم و تکنولوژی، دانشمندان بر این باورند که رقم فوق رفته رفته افزایش پیدا خواهد کرد. طول عمر افراد به مسائل مختلفی نظیر وراثت، شیوه زندگی، پرهیز از دخانیات، ثابت نگه داشتن وزن بدن، رژیم غذایی سالم، و ورزش بستگی دارد. با رشد جامعه سالمندان در سراسر جهان باید به فکر راهکارهایی برای مراقبت و نگهداری و فراهم نمودن بستر مناسب برای زندگی این افراد بود.

افراد مسن نسبت به جوانان به خدمات پزشکی بیشتری نیاز دارند. بر طبق آماری که در سال 1995 بدست آمده افراد 70 سال به بالا در حدود 32% مشکل جسمانی دارند و 25% از آنها 1 حرکت از 9 فعالیت روزانه ای که به آنها داده می شد را نمی توانستند انجام دهند. لازم به ذکر است که مشکلات اجتماعی که به مثابه بیماری های مختلف در سالمندان بوجود می آید به اندازه بیماری های جسمانی حائز اهمیت می باشد.

بیماری های مزمن

ریسک ابتلا به بیماری هایی نظیر دیابت، بیماری شریان های قلبی، مرگ مغزی، و پوکی استخوان در سالمندان افزایش پیدا کرده است. بیماری های مزمن منجر به ایجاد مشکلات پزشکی، اجتماعی، و روانی برای سالمندان شده و میزان فعالیت های اجتماعی این افراد را محدود می کند و همین امر نهایتاً منجر به تقلیل کیفیت مطلوب زندگی آنها می شود. برخی از این بیماری ها آنقدر زندگی فرد مسن را تحت الشعاع قرار می دهند که در برخی موارد شاهد آن خواهیم بود که وی نمی تواند به تنهایی و بدون کمک گرفتن از دیگران کارهای روزمزه خود را انجام دهد. وی نمی تواند به خرید روزانه برود، برای خودش غذا درست کند، حمام کند، به تنهایی لباس بپوشد، و یا از پله بالا برود.

بیماری مزمن نوعی اختلال فیزیکی یا روحی است که برای مدت طولانی به قوت خود باقی می ماند و به طور کامل درمان پذیر نیست. از انواع آن می توان به رماتیسم، و میگرن اشاره کرد. البته همه بیماری های مزمن خطرناک نبوده و به عنوان تهدیدی جدی برای از میان بردن زندگی محسوب نمی شوند، اما بار مسئولیت خانواده فرد سالمند را زیاد کرده و از نظر مالی هزینه بر هستند. بیماری های مزمن تا حد بسیار زیادی بر روی کیفیت زندگی سالمندان تاثیر می گذارند و تاثیر مستقیمی بر روی از کار افتادگی و کاهش توانایی آنها برای زندگی کردن به طور مستقل دارد.

تشخیص و درمان بیماری های مزمن با پیشرفت علم پزشکی رشد چشمگیری پیدا کرده است. نباید فراموش کرد که بیماری مزمن نیاز به مدت زمان زیادی مراقبت دارد تا فرد مسن نوتوانی خود را بازیابد. بنابراین مهم است که سالمند در طول این دوران تحت مراقبت های مکفی قرار گرفته و از سرویس های پزشکی مطلوب بهرمند گردد.

تنهایی

تنهایی یک مفهوم کاملاً درونی است به این معنا که ممکن است فرد از نظر اجتماعی روابط گسترده ای را با سایرین برقرار کرده باشد اما در وجود خود احساس خلاً کرده و تصور می کند فرد تنهایی است. از سوی دیگر ممکن است شخص مورد نظر هیچ گونه رابطه اجتماعی گسترده ای نداشته باشد و در طول روز تنها با تعداد انگشت شماری از اعضا خانواده خود ارتباط داشته باشد و احساس تنهایی نکند. ارتباطات اجتماعی و کسب اعتبار از سوی خانواده و دوستان برای افراد سالخورده از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و سبب می شود که آنها احساس تنهایی نکنند. تحقیقات به وضوح اثبات کرده اند که میزان بهبودی افراد مسنی که پس از مرخصی از بیمارستان در خانه در کنار خانواده قرار گرفته اند به مراتب بیش از کسانی است که دوران نقاهت خود را در تنهایی سپری کرده اند.

تنهایی یکی از برجسته ترین عواملی است که در روند کلی زندگی سالمندان تاثیر منفی می گذارد. افراد مسنی که تنها زندگی می کنند معمولاً ریسک بیشتری در زمین خوردن، یبوست، عفونت، و جراحت های جسمانی پیدا می کنند. هر ساله نیمی از افراد مسن حداقل یکبار به زمین می خورند و نیمی از این افراد قادر به بلند شدن مجدد نیستند. همچنین نادر نیست که برخی از افرد سالمند به صورت درمانده و در حال مرگ در خانه هایشان پیدا شوند. سن بیشتر این افراد 73 سال و بیشتر است. از جمله شایع ترین رویدادهایی که سبب ایجاد ناتوانی در آنها می شود زمین خوردن و سکته است. به طور کلی این قبیل افراد نیاز به مراقبت های ویژه بیشتری دارند و بار اقتصادی سنگین تری بر آنها تحمیل می شود.

کیفیت زندگی سالمندان

البته مقوله کیفیت زندگی یک مسئله کاملاً شخصی است و در هر انسان متفاوت می باشد. با بالارفتن سن تغییرات زیادی در سیستم بدن ایجاد می شود. حس لامسه توانایی اولیه خود را از دست می دهد، سیستم قلبی-عروقی دچار مشکل می شود، عملکرد دستگاه عصبی، ریه، سرخرگ ها، و ماهیچه ها افت پیدا می کند، پوکی استخوان ایجاد شده و قابلیت حافظه نیز کاهش پیدا می کند. کهنسالی دوره ای اجتناب ناپذیر از زندگی همه افراد است که شناخت و واکنش صحیح نسبت به آن می تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد. در این میان تغذیه مناسب، فعالیت فیزیکی، و شناسایی و درمان سریع بیماری ها می تواند سودمند واقع شود. اما منظور از کیفیت زندگی چیست؟ شاید در جاهای مختلف بتوان برداشت متفاوتی از آن داشت اما اصولا برای افراد سالخورده به بهرمندی از سلامتی جسمانی، عملی، احساسی و فاکتورهای اجتماعی مطلوب اطلاق می شود.

طبق برآوردهای اخیر گمان می رود که تعداد زیادی از سالمندان زیر خط فقر زندگی می کنند و از کمترین امکانات اولیه زندگی نیز برخوردار نیستند. هر چند انسانها در حال حاضر طول عمر بیشتری نسبت به پیشینیان خود پیدا کرده اند اما به جای لذت بردن از دوران بازنشستگی خود باید صرفاً شاهد تبعیضات سنی باشند. انزوای اجتماعی، هزینه های بالای درمانی، و تنهایی سبب ایجاد افسردگی در این افراد شده و وضعیت بسیاری از آنها هر روز در حال بدتر شدن است.

با این وجود در سراسر دنیا برنامه های مختلفی پایه ریزی شده که به واسطه آن به افراد سالمند کمک می شود تا مدت زمان بیشتری را مستقل باقی مانده و برای گذراندن زندگی روزمره خود به کمک دیگران محتاج نشوند.

نگرش ما به سالمندان

این روزها شاهد بی توجهی های زیادی به سالمندان هستیم. پس از جنگ جهانی دوم مهاجرت افراد به کشورهای دیگر افزایش پیدا کرده و همین مسئله باعث از هم گسیختگی بنیان خانواده ها شده است. سالخوردگان به عنوان اعضای از کار افتاده خانواده محسوب می شوند و خانواده ها ترجیح می دهند که آنها را به مراکز نگهداری از سالمندان منتقل کنند.

در گذشته افراد مسن تحت حمایت 100% خانواده ها بودند و جوانترها در همه زمینه ها به آنها کمک می کردند، اما ناگهان این حمایت از طرف خانواده به کلی از میان رفت و این امر چیزی جز تنهایی، فقر و بیماری را برای سالمندان با خود به همراه نداشت. برخی از جوانان افراد سالمند را به طور کلی از نسل بشر جدا می کنند و معتقدند که چون کهنسالان نمی توانند عاشق شوند، کار کنند، و زندگی جنسی پرباری داشته باشند، تنها به عنوان بار اضافه ای بر دوش جامعه محسوب می شوند.

برخورد صحیح با سالمندان

برخورد صحیح با سالمندان صرفاً به گذشته های دور محدود می شود. سالخوردگان نیازمند دریافت حمایتهای اجتماعی هستند و  انجام همین مطلب ریسک ناتوانی زودرس را تا 4 سال کاهش می دهد. اگر افراد مسن در کارهای گروهی و فعالیت های روزمره زندگی شرکت کنند، ریسک ابتلای آنها به فراموشی نیز کاهش می یابد.

متاسفانه نهایت کار هزاران نفر از افراد سالمند به بیمارستان ها و خانه های سالمندان ختم می شود چراکه در خانه های خود آن مراقبتی که لازم دارند را دریافت نمی کنند. بسیاری از سازمانها در کمک به سالمندان قصور می کنند و این درحالی است که بسیاری از پدربزرگ ها و مادربزرگ ها ترجیح می دهند که دوران کهولت خود را در خانه سپری کنند. زمانیکه این افراد از خانه های خود رانده میشوند، تصور می کنند که بی ارزش شده اند و خود را به قبرهایشان نزدیک تر احساس می کنند و امید خود را به زندگی از دست می دهند.

شرکت هایی نظیر مایکروسافت اینتل و آی.بی.ام در حال انجام تحقیقی برای بررسی هر چه موشکافانه تر زندگی سالمندان هستند. آنها در پی کشف راهی هستند که به واسطه آن بتوانند از تکنولوژی جدید به نفع افراد سالمند بهره ببرند و قصد دارند از تکنولوژی جدید برای تامین سلامتی افراد سالخورده و شاد زیستن هر چه بیشتر آنها استفاده کنند. امید آنکه بتوانیم با فراهم نمودن بستری مناسب به دستگیری از همه نیازمندان بپردازیم.