انتقاد کنيد اما اصولي
بهنام: تو واقعا زن بي فکري هستي؟

سيمين: من بي فکرم. خيلي رو داري به خدا. تويي که داري با ندانم کاري هايت زندگي مون رو خراب مي کني.

بهنام: من؟! خيلي مسخره است. ببين کي داره از ندانم کاري حرف مي زنه!

سيمين: الکي شلوغش نکن. حرف حساب جواب نداره.

بهنام: دهانم رو باز نکن. نذار بگم کار امروزت چه قدر اشتباه بود.

سيمين: اصلا مهم نيست چي فکر مي کني. مهم اينه که به نظر خودم بهترين کار رو انجام دادم.

***

گاهي چنين ديالوگ هايي که سرانجامي هم ندارند، بين بعضي زوج ها رد و بدل مي شود. زوج هايي که حتي به طرف مقابل شان اجازه بيان انتقاد را نمي دهند. زن و شوهرهايي که با مباني ابتدايي انتقاد آشنا نيستند و هميشه انتقادهاي شان به يکديگر، به دعوا و ناراحتي ختم مي شود.

 
اول گفتن نکات مثبت، بعد انتقاد

احسان گلي، روان شناس باليني درباره رعايت اصولي که براي انتقاد کردن مفيد است، مي گويد: هميشه قبل از انتقاد بايد به نکات مثبت فرد و يا پديده مورد انتقاد اشاره کنيم. حتي اگر فردي سرا پا اشکال هم باشد، باز هم نمي توان گفت که هيچ نقطه مثبتي در او وجود ندارد. گاهي ما نکات مثبت طرف مقابل را به زبان مي آوريم منتها بعد از بيان انتقاد اين نقاط مثبت را ذکر مي کنيم. در اين حالت کار ما بيشتر از اين که بيان انتقادي واقع بينانه باشد، شبيه به نوعي دلجويي است.

 
پرهيز از خطاي تعميم افراطي

اين روان شناس در گفت و گو با خراسان ادامه مي دهد: دوم اين که مراقب «خطاي تعميم افراطي» باشيم. در اين خطاي فکري ما يک رفتار يا ويژگي فرد را به همه شخصيت و يا رفتار وي در همه زمان ها نسبت مي دهيم؛ به طور مثال، اين که مي گوييم «تو هميشه بي نظم هستي» و يا «فلاني آدم بي دقتي است». در انتقاد به شيوه درست، ما سعي مي کنيم دقيقا به همان مورد رفتاري خاص اشاره کنيم که به نظرمان نامناسب آمده است. فرد مورد انتقاد بايد بداند دقيقا کدام رفتارش در کدام موقعيت مورد انتقاد ماست که راحت تر انتقاد ما را بپذيرد. سوم اين که مهم است همواره موقع نقد کردن، نيت خود را به صورت واضح بيان کنيم. بسياري از افراد انتقاد را وسيله اي براي تخريب و سرزنش مي دانند؛ بنابراين بهتر است به آن ها بگوييم که قصدمان از بيان انتقاد به صورت واضح چيست تا دچار سوء تفاهم نشوند.

 
بهترين زمان براي انتقاد

چهارم اين که هيچ گاه نقد را در فضاي عصبانيت ابراز نکنيم. در حقيقت برخلاف تصور غالب که «سري را که درد نمي کند، دستمال نمي بندند» بهترين زمان براي انتقاد کردن موقعي است که روابط در بهترين حالت خود است. در اين وضعيت همواره ما بيشترين تسلط را بر لحن خود داريم و از جنبه هاي مثبت رابطه بيشترين بهره برداري را براي قابل پذيرش کردن انتقادمان خواهيم کرد و در آخر هم اين که هنگام انتقاد کردن از ويروس هاي ارتباطي نظير برچسب زدن، مسخره کردن و دست انداختن، زير سوال بردن و تخريب کردن پرهيز کنيم.

 
انتقاد يا اعلان جنگ

اين روان شناس باليني درباره اين که بعضي افراد انتقادپذير نيستند، مي گويد: افراد مختلف مي توانند هنگام مورد نقد واقع شدن به دليل رعايت نشدن هر کدام از شرايط مذکور از پذيرش و يا حتي تحمل انتقاد سر باز زنند؛ چرا که انتقاد همواره شرايط رابطه را ناامن مي کند ودليل بيان قواعد مذکور هم کاهش و قابل پذيرش کردن ميزان ناامني حاصل از انتقاد است. در اين بين افرادي هستند که به دليل احساس ناامني دروني بالا، تحت هر شرايطي باز هم نمي توانند انتقاد را تحمل کنند. به احتمال قوي اين دسته، افرادي هستند که در عمق وجود خويش احساس مي کنند بايد کامل و بي عيب و نقص باشند، در غير اين صورت «بد» خواهند بود. چنين افرادي هرگونه انتقاد را به منزله زير سوال رفتن و نوعي اعلان جنگ تلقي مي کنند، بنابراين به هر نحو ممکن سعي مي کنند هر نوع انتقادي را رد کنند و نپذيرند. اين افراد به خود به عنوان موجودي مطلق مي نگرند که هر نوع انتقادي مي تواند براي شان ايجاد ناامني کند.

 
اطلاعاتي ارزشمند به نام انتقاد

احسان گلي درباره خصوصيات افراد انتقادپذير هم مي گويد: انتقادپذير فردي است که خود را آميخته اي از خوبي ها و بدي ها، توانمندي ها و ناتوانمندي ها و دانستن ها و ناداني ها مي داند. فرد انتقاد پذير به انتقادات به عنوان اطلاعاتي ارزشمند درباره خويش نگاه مي کند که به تنهايي هرگز نمي توانست به آن ها دست يابد؛ بنابراين بهترين واکنش در زمان شنيدن انتقاد اين است که نه کاملا آن را رد کنيم و نه کاملا آن را تاييد کنيم. چرا که همواره بايد به خاطر داشته باشيم که انتقادي که مي شنويم فقط و فقط نظر گوينده آن است، نه حقيقتي محض که بايد مورد توجه قرار گيرد. در اين روش ما هم موقعيت و هويت خويش را حفظ کرده ايم و هم از فرصت اصلاح نقص احتمالي بهره مند شده ايم.

 
شرط هايي براي انتقادپذير کردن طرف مقابل

موفقيت نيز در اين باره مي نويسد: انتقاد در لغت به معني تصفيه کردن چيزي از ناخالصي‌ها، خالي کردن دورن چيزي، چشم دوختن به چيزي به منظور ربودن آن و نشان دادن خوبي ها و بدي هاست.

انتقاد کردن شرايط دارد که چنانچه رعايت شود، آن وقت مي توان از طرف مقابل توقع داشت که انتقادپذير باشد.از جمله اين شرايط اين که: يک) انتقاد کننده نبايد به حريم مسائل و عقايد شخصي و خصوصي فرد مقابل بي اجازه ورود پيدا کند. افشاي اسرار شخصي افراد براي انتقاد، عملي غير اخلاقي است و انتقاد را به يک انتقام جويي تبديل مي کند و باعث کينه و دشمني هم خواهد شد. دو) انتقاد را بايد خارج از جمع انجام داد. چنانچه در حضور جمع از فردي انتقاد شود، تاثير گذاري کمي خواهد داشت.

 
دلايل نپذيرفتن انتقاد

بعضي از افراد از شنيدن انتقاد گريزانند و اين انتقادناپذيري، دلايلي دارد. تجربيات دوران کودکي يکي از دلايل نپذيرفتن انتقاد توسط افراد است. در روان کودکاني که والدين سخت گير و سرزنش کننده داشته اند، يک نوع نظام دفاعي قوي و کور نسبت به هر نوع انتقاد و سرزنش شکل مي گيرد و باعث مي شودکه در زمان بزرگسالي در مقابل هر سرزنشي، واکنش منفي هيجاني نشان دهند و دعوا راه بيندازند. همچنين ترس از طرد شدن از جامعه، غرور و خود محوري، ضعف در شخصيت و پايين بودن اعتماد به نفس راه را براي پذيرش انتقاد در بعضي افراد مي بندد.

 
لذت بردن از انتقاد

در انتها چندين راه حل ارائه مي شود تا افراد انتقاد پذيرتر شوند و بتوانند از منافع بسيار آن به بهترين وجه استفاده کنند.

*هرگز در مقابل شنيدن انتقاد درصدد دفاع يا مقابله به مثل برنياييد. در هنگام شنيدن انتقاد خونسرد باشيد و واکنش سريع نشان ندهيد. به انتقاد دهنده فرصت بدهيد درباره انتقادش توضيح کافي بدهد و به خود فرصت تفکر درباره آن انتقاد را بدهيد.

*اگر انتقادي را بيش از يک بار از اشخاص مختلف شنيديد، به طور جدي به آن بينديشيد.

*اگر انتقاد در ذهن شما بار منفي دارد و نکات منفي و ناراحت کننده اي را به ذهن شما القا مي کند، دنبال ريشه هاي اين امر بگرديد و اجازه ندهيد خاطرات يا برداشت هاي نادرست، شما را از موهبت شنيدن يک انتقاد خيرخواهانه و سازنده محروم کند.

*فراموش نکنيد که شما بايد چه از درون و چه در ظاهر، از انتقاد کننده ممنون باشيد که تفکر، وقت و انرژي اش را صرف خدمت به شما براي رفع ضعف هاي تان کرده است.