تحقيقات نشان مي دهد استرس دائمي مي تواند انسان را از پا درآورد. اين استرس در درازمدت باعث مي شود مشکلات، غيرقابل حل به نظر برسد، همه چيز تيره و تار شود و انرژي فرد به سرعت تحليل برود. ناخشنودي و گرفتاري ناشي از عارضه خستگي مفرط به حدي که به درماندگي (Burnout) منجر شود مي تواند سلامت رواني و جسمي فرد و توانايي فعاليت هاي حرفه اي اش را به خطر اندازد. اما اين درماندگي را مي توان با تعيين و تجديد اولويت ها در عرصه فعاليت هاي فردي و اجتماعي، جلب حمايت و وقت گذاشتن براي خود از بين برد.

خستگي مفرط چيست؟

رخوت (درماندگي)، خستگي روحي، ذهني و جسمي مفرط ناشي از استرس شديد و درازمدت است. وقتي فرد بيش از توان از خود کار مي کشد و قادر نيست نيازهاي دائمي ديگران را برآورده کند، در واقع دچار درماندگي مي شود.

وقتي استرس ادامه پيدا مي کند، فرد علاقه و انگيزه خود را براي ايفاي نقش در حوزه هاي فردي و اجتماعي از دست مي دهد و درماندگي باعث کاهش بهره وري و تخليه انرژي فرد مي شود و وي به شدت احساس نااميدي، درماندگي، بدبيني و نداشتن اعتماد به نفس مي کند. در نهايت فرد احساس مي کند که قادر نيست کاري نه براي خود و نه براي ديگران انجام دهد.

بسياري از افراد بعضي روزها احساس کسالت و خستگي مفرط مي کنند. به نوشته سايت «webmd»، علائم زير نشان دهنده شروع ابتلا به درماندگي يا رخوت ناشي از خستگي مفرط در افراد است:

اگر هر روز براي شما روز بدي است.

کار روزانه در منزل يا محيط کار به نظرتان تلف کردن وقت است.

در تمام ساعات روز خسته و کوفته هستيد.

بيشتر اوقات روز از نظر ذهني دچار رخوت و کسالت و يا تحت فشار هستيد.

احساس مي کنيد هر کاري که انجام مي دهيد، ارزش ندارد.

به خاطر داشته باشيد که درماندگي تمام ابعاد زندگي را تحت تاثير قرار مي دهد.

عوارض جسمي به حدي است که فرد را در معرض ابتلا به سرماخوردگي و آنفلوآنزا قرار مي دهد. بنابراين لازم است در صورت ابتلا به آن به فکر درمان باشيد.

۳گام براي مبارزه با درماندگي ناشي از خستگي مفرط

تشخيص و شناسايي علائم اوليه درماندگي، معکوس کردن عارضه با مديريت و کنترل عارضه و ترميم صدمات وارده به روان و جسم ۳گام اصلي براي مبارزه با اين عارضه است. اما شايد بهتر باشد در اين مرحله به تفاوت هاي آن و استرس اشاره کنيم.

درماندگي ناشي از خستگي مفرط نتيجه استرس بي وقفه و شديد است. استرس شديد ناشي از فشار روحي و رواني به ذهن و جسم فرد است و مي توان پاياني براي آن تصور کرد و هنوز کنترل و مديريت امور از دست فرد خارج نشده است، در صورتي که در اختلال درماندگي فرد احساس خلاء بسيار شديدي مي کند و انگيزه اي براي کار و تحمل استرس ندارد و نمي تواند تصور کند چه زماني قرار است تحولي در زندگي و کارش اتفاق بيفتد. اگر استرس شديد باعث مي شود فرد در کارها و مشغله هاي فراوان مفيد يا غيرمفيد غرق شود، درماندگي توان ادامه کار و مبارزه را به کلي از فرد مي گيرد. به طور کلي مي توان گفت استرس با مشغله کاري فراوان، واکنش افراطي به هيجانات، کاهش انرژي، اختلالات اضطرابي، صدمه فيزيکي اوليه و بيش فعالي قابل تشخيص است. در صورتي که در عارضه درماندگي با عقب نشيني روحي و رواني، احساسات منفي عيان و بي پرده، احساس نااميدي و ناتواني در مشارکت اجتماعي، فقدان انگيزه و اميد، بي علاقگي و افسردگي و افکار مايوس کننده و ياس مطلق رو به رو هستيم.

علل بروز عارضه

در بروز درماندگي ناشي از خستگي مفرط، عوامل بسياري دخيل است و بيشتر افرادي که بيش از حد از خود کار مي کشند و يا با قدرناشناسي ديگران رو به رو مي شوند، در معرض خطر ابتلا به اين عارضه قرار دارند. از کارمندي که ۲سال است درخواست اضافه حقوقش توسط رئيس رد مي شود تا مادري که وظيفه نگهداري ۳فرزند را با تمام مشغله هاي خانه داري به دوش مي کشد، هر دو ممکن است در معرض ابتلا به اين عارضه قرار بگيرند. اما عوامل مهم ديگري نيز در ابتلا به اين عارضه نقش دارد. بعضي از اين عوامل با محيط کار، بعضي با سبک زندگي و برخي ديگر با ويژگي هاي شخصيتي مرتبط است. نداشتن کنترل و يا داشتن کنترل ناچيز بر کارهاي محوله در محيط اداره، نبود مشوق براي انجام کارهاي مفيد، انتظارات غيرشفاف، بي جا و فراوان از جانب ديگران، انجام کارهاي شاق بدون حمايت و کمک ديگران و کار در محيط پرتنش و استرس زا از عوامل شغلي ابتلا به اين عارضه است. کار زياد بدون فرصت کافي براي استراحت و خواب، ناتواني در برآورده کردن انتظارات ديگران، داشتن مسئوليت هاي زياد و سنگين، نبود حمايت و کمک از سوي ديگران، نداشتن روابط دوستانه و صميمانه با ديگران از عوامل مرتبط با سبک زندگي در ابتلا به اين عارضه است. همچنين برخي ويژگي هاي شخصيتي مانند تمايلات کمال گرايانه در زندگي، نگرش بدبينانه به زندگي، نياز دايمي به کنترل ديگران و تمايل به احراز نمايندگي از جانب ديگران و داشتن اهداف بلند و جاه طلبانه مي تواند در دراز مدت زمينه ابتلا به اين عارضه را فراهم کند.

علايم ابتلا به عارضه

عارضه درماندگي يک فرآيند تدريجي را طي مي کند که در طول يک دوره زماني طولاني بروز پيدا مي کند و يک شبه رخ نمي دهد و در بيشتر موارد فرد توجهي به علايم آن نمي کند. در ابتدا علايم بسيار ضعيف است اما کم کم در طول زمان تشديد مي شود. علايم فيزيکي شامل احساس خستگي و خلاء شديد در بيشتر اوقات روز، احساس بيماري و ضعف شديد و کاهش سطح ايمني بدن، سردردهاي مقطعي، دردکمر و درد ماهيچه ها، تغيير در اشتها و عادت خواب است. علايم رواني عارضه مي تواند شامل احساس شکست و يا ترديد، احساس نبود حمايت و ضعف، به دام افتادن، گير کردن در وضعيت دشوار، رها شدگي و تنهايي مطلق، از دست دادن انگيزه، نگرش منفي روز افزون و افزايش حس بدبيني به دنياي پيرامون، کاهش رضايت و حس همراهي و همدلي ديگران باشد و از لحاظ رفتاري نيز بايد به علايمي چون شانه خالي کردن از مسئوليت، انزوا، به تعويق انداختن کارها و طولاني کردن آن ها، رو آوردن به الکل و مواد مخدر براي تسکين و آرامش خيال موقتي، احساس يأس و نااميدي از ديگران، ناتواني در انجام کارهاي عادي و وظايف محوله در شخص اشاره کرد.ميگنا دات آي آر. اگر اين علايم در فرد قابل ملاحظه است، نبايد او را به حال خود رها کرد زيرا شکي وجود ندارد که عارضه بدتر خواهد شد بنابراين بهتر است با برنامه پيش برويد و با آن مبارزه کنيد.

راهکارها

در اولين گام بهتر است روزتان را با چند حرکت آرام بخش آغاز کنيد. حداقل ۱۵ دقيقه از شروع روز را با چند حرکت ورزشي، تمرينات ريلکسيشن يا مطالعه يک متن الهام بخش آغاز کنيد. در ضمن سعي کنيد مواد غذايي مفيد و سالم مصرف کنيد و تا جايي که مي توانيد استراحت کنيد و از هر فرصتي براي کسب آرامش بهره ببريد. ياد بگيريد به همه پاسخ مثبت ندهيد. بگوييد نه و فشار کاري خود را کم کنيد. ياد بگيريد فقط کارهايي را قبول کنيد که دوست داريد. خلاقيت خود را بارور کنيد زيرا خلاقيت پادزهر درماندگي است. اگر خلاق باشيد حتماً مي توانيد حس درماندگي را از خود دور کنيد. استرس خود را مديريت کنيد زيرا هر قدر ميزان استرس بالاتري داشته باشيد احساس ناتواني و ضعف بيشتري خواهيد کرد.علاوه بر اين ها بهتر است از سرعت انجام کارهاي خود بکاهيد. زيرا وقتي سرعت انجام کارها بسيار بالا باشد، طبيعي است که فرصت تجديد خاطره نخواهيد داشت.