شركت تضامني كاملترين نوع شركت اشخاص است. ماده 116 قانون تجارت شركت تضامني را به شرح زير تعريف مي‌كند: «شركت تضامني شركتي است كه در تحت اسم مخصوص براي امور تجارتي بين دو يا چند نفر با مسئوليت تضامني تشكيل مي‌شود. اگر دارايي شركت براي تاديه تمام قروض كافي نباشد هر يك از شركاء مسئول پرداخت تمام قروض شركت است. هر قراري كه بين شركاء برخلاف اين ترتيب داده شده باشد، در مقابل اشخاص ثالث كان لم يكن خواهد بود».
در شركت تضامني كليه شركاء مسئول تعهدات شركت مي‌باشند، چه در انجام معامله شخصا مداخله داشته باشند، يا نداشته باشند. بنابراين شركت تضامني بين اشخاصي تشكيل مي‌شود كه با يكديگر شناسايي كامل داشته يا از يك خانواده باشند و معمولا بين پدر و پسران يا برادران و بين دوستان نزديك تشكيل مي‌شود.
مبحث اول _ اصول شركت تضامني
بطورخلاصه درشركت تضامني سه اصل زير رعايت مي شود: مسئوليت تضامني شركاء، غيرقابل انتقال بودن سهم الشركه و تصريح به شركت تضامني در نام شركت.
1_ مسئوليت تضامني شركاء
بطوري كه در قانون مدني به تفصيل صحبت شده است، اصل مسئوليت تضامني در حقوق مدني ما طرفداران زيادي ندارد و اصولأ اشخاص نمي‌توانند متضامنا مسئول يك دين قلمداد شوند، ولي در حقوق تجارت به تبعيت از حقوق اروپايي اصل مسئوليت تصامني در چندين مورد برقرارشده است، بطوري كه در اين قبيل موارد اگر تصريحي هم به عمل نيايد اصل مسئوليت تضامني شناخته شده است.
بطوري كه در قانون مدني به تفصيل صحبت شده است، اصل مسئوليت تضامني در حقوق مدني ما طرفداران زيادي ندارد و اصولأ اشخاص نمي‌توانند متضامنا مسئول يك دين قلمداد شوند، ولي در حقوق تجارت به تبعيت از حقوق اروپايي اصل مسئوليت تصامني در چندين مورد برقرارشده است، بطوري كه در اين قبيل موارد اگر تصريحي هم به عمل نيايد اصل مسئوليت تضامني شناخته شده است.
يكي از مواردي كه اصل تضامن شناخته شده و بدون آنكه احتياج به تقسير و توضيح داشته باشد، عده‌اي متضامنا مسئول تعهدات شركت‌هاي تضامني مي‌باشند كه در اين موارد قانون هرگونه استثنايي را براصل تضامن كان لم يكن مي شمارد.
بنابراين شركت تضامني از مختصات قانون تجارت است و شركت تضامني اصولأ شركت تجارتي است به همين جهت در اغلب كشورها شركاء شركت تضامني را تاجر محسوب مي‌نمايند و چون يكي از شرايط تاجر بودن داشتن اهليت است، مشاركت محجورين را در شركت تضامني جايز نمي‌شمارند، و چنانچه شريك شركت تضامني فوت كند و وراث صغير او بخواهند مشاركت خود را در شركت ادامه دهند، شركت از شركت تضامني به شركت مختلط تغيير مي‌يابد.
در قانون ايران به هيچ وجه راجع به اينكه شركت‌هاي تضامني بايد بين تجار تشكيل شود و يا اينكه شريك ضامن تاجر تلقي مي‌شود، مقرراتي پيش بيني نشده است. ولي در عمل چون منعي در اين قسمت ديده نمي‌شود، اداره ثبت شركت‌ها شركت هاي تضامني را كه بين پدر و پسر صغير او تشكيل شده است، به ثبت رسانيده است و به اين ترتيب عملأ مشاركت محجورين را در شركت تضامني تجويز كرده است.
علاوه برآن مواد 138 و139 و140 قانون تجارت در مورد ورشكستگي يا فوت يا محجوريت يكي از شركاء پيش بيني نموده است كه با موافقت مدير تصفيه يا قائم مقام محجور شركت تضامني مي‌تواند به عمليات خود ادامه دهد، بنابراين مواد مزبور نيز مشاركت محجورين را در شركت تضامني تجويز نموده و اشخاص غير تاجر نيز ممكن است، شريك تضامني باشند.
در اينجا لازم است يادآوري شود كه عده اي دراينكه آيا اشخاص حقوقي مانند شركت‌هاي تجارتي مي‌توانند شريك تضامني شوند يا خير؟ ترديد كردهاند و استدلال آنها اين است كه چون شركت‌هاي تجارتي مخصوصا شركت‌هاي سهامي و شركت‌هايي با مسئوليت محدود، مسئوليت محدود دارند نمي‌توانند با مشاركت در شركت تضامني مسئوليت غير محدود قبول كنند.
اين استدلال گرچه به ظاهر ممكن است صحيح به نظر برسد ولي اگر قدري تامل شود به هيچ وجه صحيح نمي‌باشد، زيرا موضوع مسئوليت تضامني چه براي افراد و چه براي اشخاص حقوقي به اندازه‌اي تاثير دارد كه شريك ضامن دارايي داشته باشد يعني طلبكار شركت در حدود دارايي شريك ضامن مي‌تواند طلب خود را وصول كند و با در نظرگرفتن اعتبار شركاء و ضامن اشخاص با شركت هاي تضامني معامله مي‌كنند.
بنابراين همانطورر كه شريك ضامن در حدود دارايي خود مسئول تعهدات شركت تضامني است شخص حقوقي نيز داراي دارايي جداگانه مي‌باشد كه تا حدود آن مسئول تعهدات شركت تضامني است. اگر شخصيت حقوقي كه به عنوان شريك ضامن در شركت تضامني وارد مي‌شود اعتبار و دارايي زيادي داشته باشد، اعتبار شركت تضامني نيز به همان نسبت زياد خواهد بود و در غير اينصورت مانند فرد عادي كه هيچگونه دارايي نداشته باشد، مشاركت او در شركت تضامني تاثير ندارد.
بنابه مراتب بالا چون طبق ماده 588 قانون تجارت اشخاص حقوقي مي توانند از كليه حقوق و تكاليفي كه براي افراد پيش بيني شده است استفاده كنند، بنابراين شركت هاي تجارتي به هر صورتي كه باشند مي توانند در شركت تضامني مشاركت كنند.
در نتيجه مسئوليت تضامني شركاء و وحدت منافع و همكاري كه شركاء بايد براي پيشرفت امور شركت معمول دارند كليه قوانين صراحتا مقرر كردهاند كه شريك تضامني نمي‌تواند وارد عملياتي گردد يا تجارتي بنمايد كه متضمن رقابت با شركت باشد. ماده 134 قانون تجارت مقرر مي‌دارد: «هيچ شريكي نمي تواند بدون رضايت ساير شركاء (به حساب شخص خود يا به حساب شخص ثالث) تجارتي از نوع تجارت شركت نموده و يا به عنوان شريك ضامن يا شريك به مسئوليت محدود در شركت ديگري كه نظير آن تجارت را دارد داخل شود».
به طوري كه ملاحظه مي‌شود شريك تضامني حتي به عنوان وكالت از طرف شخص ديگري نيز نمي‌تواند مبادرت به معاملاتي كند كه جنبه رقابت با عمليات شركت را داشته باشد.
به همين ترتيب جنبه مسئوليت تضامني در شركت هاي تضامني به قدري قوي است كه اگر شريك جديدي وارد شركت گردد به محض ورود نه تنها مسئول كليه تعهدات در زمان ورود خود خواهد بود بلكه مسئول كليه تعهداتي كه شركت قبلأ داشته نيز مي‌باشد. طبق ماده 125 قانون تجارت: «هركس به عنوان شريك ضامن در شركت تضامني موجودي داخل شود متضامنا با ساير شركاء مسئول قروضي هم خواهند بود كه شركت قبل از ورود او داشته اعم از اينكه در اسم شركت تغييري داده شده يا نشده باشد. هر قراري كه بين شركاء بر خلاف اين ترتيب داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث كان لم يكن خواهد بود».
2_ غير قابل انتقال بودن سهم الشركه
شركت تضامني قائم به اعتبار شركاء است و عمل هر يك از شركاء ممكن است تعهداتي براي شركاي ديگر ايجاد كند از اين نظر اشخاص بايد با علم و بصيرت كافي شركاء خود را انتخاب كنند و قرارداد شركت و تشكيل آن بستگي به اشخاص معين دارد و شركاي شركت تضامني به هيچ وجه حاضر نخواهند شد با هر كس شركت كنند و جوابگوي تعهدات حاصله از معاملات آنها باشند. اين اصل در كليه قوانين قوانين پيش بيني شده و ماره 123 قانون تجارت ايران مقرر مي دارد كه: «در شركت تضامني هيچ يك از شركاء نمي‌توانند سهم خود را به ديگري منتقل كنند مگر به رضايت تمام شركاء».
بنابراين اصل غير قابل انتقال بودن سهم الشركه در شركت‌هاي تضامني فقط با رضايت كليه شركاء ممكن است تغيير پيدا كند. حال بايد ديد اگر در اساسنامه شركت تضامني پيش بيني شده باشد كه با موافقت اكثريت شركاء اختيار واگذاري سهم الشركه خود را به ديگران دارند آيا اين ترتيب قانوني است يا خير. با تصريحي كه در ماده 123 قانون تجارت به عمل آمده است به نظر اينجانب چنين قراري قانوني نيست و اعتبار ندارد ولي بعضي از علماي حقوق آن را جايز دانسته اند به همين ترتيب آيا شركاء مي توانند بدون جلب رضايت كليه شركاء سهم الشركه را بين خودشان منتقل كنند و در نسبت سهم الشركه خود تغييراتي بدهند يا خير؟
اين موضوع در صورتي كه منتهي به خروج شريكي از شركت نگردد چندان اهميتي در تعهدات شركا ندارد، زيرا با وجود مسئوليت تضامني هر يك از شركاء بدون در نظر گرفتن سهم الشركه آنها ضامن تعهدات شركت هستند، ولي اگر منتهي به خروج شريكي از شركت گردد در اعتبار شركت تاثير عمده خواهد داشت و چون ماده 123 قانون تجارت انتقال سهم الشركه را به طور كلي منوط به موافقت كليه شركاء نموده است، بنابراين در اين قسمت نيز هرگونه قراري بر خلاف مفاد ماده مزبور به عمل آيد نافذ نيست.
در اينجا بايد در نظر داشت كه صرف انتقال سهم الشركه در شركت‌هاي تضامني رافع مسئوليت شريكي كه سهم الشركه خود را منتقل مي كند نيست و ماده 136 قانون تجارت فسخ يكي از شركاء را يكي از موارد انحلال شركت مي‌داند. ولي طبق تبصره همان ماده فقط در يك مورد خروج شريك را تجويز كرده است با وجود اين شريكي كه از شركت خارج مي‌شود باز مسئول تعهدات حاصله از عمليات قبل از خروج خود باشد، تشريفات مربوط به ثبت و آگهي براي اطلاع عموم بايد رعايت شود.
اصل عدم انتقال سهم الشركه مانع از اين نيست كه شريك ضامن منافع سهم الشركه خود را به ديگري واگذار كند يا اينكه به ديگري وكالت دهد از حقوق و منافع او در شركت استفاده كند، در اين صورت گرچه شريك مزبور مطابق تعهدي كليه حقوق و منافع تعهدات مربوط به شركت را به ديگري واگذار كرده باشد باز مسئوليت او در شركت نسبت به تعهدات حاصله باقي و برقرار خواهد ماند و نمي‌تواند استناد كند كه چون كليه حقوق و منافع خود را به ديگري واگذار نموده است، ديگر مسئوليتي ندارد. شخصي كه انتقال به نفع او انجام گرفته است، مي تواند از منافع استفاده كند و از زير بار تعهدات شانه خالي كند.
3_ نام شركت
شركت تضامني داراي نام مخصوصي است كه معرف مسئوليت شركاء و نوع شركت است، ماده 117 قانون تجارت مقرر مي‌دارد: « در اسم شركت تضامني بايد عبارت (شركت تضامني) و لااقل اسم يك نفر از شركاء ذكر شود. در صورتي كه اسم شركت مشتمل بر اسامي تمام شركاء نباشد بايد بعد از اسم شريك يا شركايي كه ذكر شده است عبارتي از قبيل (و شركاء) يا (برادران) قيد شود».
ذكر نام شركاء در شركت تضامني از اين لحاظ اهميت دارد كه معرف اشخاصي است كه ضامن تعهدات شركت مي‌باشند هرقدر اعتبار اشخاص زيادتر باشد اعتبار اين شركت نيز به همان نسبت بهتر خواهد بود. نام شركت را نبايد با نام تجارتي اشتباه نمود، زيرا شركت تضامني مانند هر تاجري ممكن است اسم تجارتي نيز داشته باشد. نام تجارتي ممكن است نام انتخابي باشد.
کارستان
منابع و اسناد کسب و کار | قوانین و مقررات عمومی کاری | مراحل اجرایی امور اداری | دانستنی‌های مهم بانکی | دانستنی‌های مهم حقوقی
